Weet u het verschil tussen onderwijs op maat, adaptief onderwijs en passend onderwijs?

Onderwijs op maat - adaptief onderwijs - passend onderwijs - interne differentiatie - externe differentiatie - zorgverbreding - convergerende differentiatie - divergerende differentiatie - inclusief onderwijs. Weet u het verschil tussen al deze begrippen? Vaak worden deze begrippen op verschillende manieren geïnterpreteerd en toegepast. Hierdoor ontstaat veel verwarring. Toch bestaan er hele concrete beschrijvingen. Ik zet ze graag voor u op een rijtje.

Bij de vraag hoe er omgegaan moet worden met verschillen tussen leerlingen is differentiatie het antwoord. Differentiatie is namelijk: “Het doen ontstaan van verschillen tussen delen (bijvoorbeeld scholen, afdelingen, klassen, subgroepen, individuele leerlingen) van een onderwijssysteem (bijvoorbeeld nationaal schoolwezen, scholengemeenschap, afdeling, klas) ten aanzien van één of meerdere aspecten (bijvoorbeeld doelstellingen, leertijd, instructiemethoden)” (De Koning, 1973, p.3). Er is differentiatie naar werktempo, leerstof, werkniveau en werkvorm.

Er bestaan veel begrippen die te maken hebben met het omgaan met verschillen. Al die begrippen zijn in de meeste gevallen een vorm van differentiatie, maar kunnen ook te maken hebben met onderwijsstelsels, schoolsystemen of doelen van differentiatie.

Soorten differentiatie

Alle vormen van differentiatie kunnen worden onderverdeeld in externe- en interne differentiatie.

Externe differentiatie speelt zich buiten klassenverband af. Bijvoorbeeld door leerlingen te verdelen over de verschillende onderwijssoorten zoals in het voortgezet onderwijs of zoals in het primair onderwijs door leerlingen te verdelen over basisscholen en speciale basisscholen. Andere voorbeelden van externe differentiatie zijn het verdelen van leerlingen over niveaugroepen buiten klassenverband of het inrichten van een hulpklas voor leerlingen met een achterstand of voor excellente leerlingen.

Interne differentiatie speelt zich af binnen klassenverband. Dit wordt ook wel ‘adaptief onderwijs’ genoemd. “Adaptief onderwijs is het doelbewust afstemmen van de onderwijsleersituatie op verschillen tussen leerlingen in dezelfde leergroep” (Blok, 2004, p. 10). Deze vorm van differentiatie speelt zich dus af binnen één en dezelfde klas, onder verantwoordelijkheid van één leraar (of duo van leraren). 

Binnen het adaptief onderwijs vindt men twee kleinere vormen van differentiatie: Zorgverbreding en onderwijs-op-maat. Dit zijn termen die exclusief gebruikt worden voor zorgleerlingen.

ONDERWIJSSTELSELS EN SCHOOLSYSTEMEN

Zowel interne als externe differentiatie speelt een belangrijke rol bij Inclusief onderwijs en Passend onderwijs.

De term inclusief onderwijs is afgeleid uit het Engelse ‘inclusive education’ en heeft als streven zo veel mogelijk leerlingen in het regulier onderwijs op te vangen.

Passend onderwijs is momenteel in Nederland in ontwikkeling. Het is van inclusief onderwijs afgeleid en is een invulling die de Nederlandse overheid aan inclusief onderwijs gegeven heeft. Het is iets gematigder dan inclusief onderwijs.

In de wet wordt geregeld dat schoolbesturen een zorgplicht passend onderwijs krijgen. Voor elke leerling die aangemeld wordt voor of toegelaten is tot een school van het bestuur, moet het bestuur een passend onderwijsaanbod kunnen aanbieden. Dus ook voor de leerlingen die extra zorg nodig hebben. Voor de uitvoering van dat passend onderwijsaanbod zullen schoolbesturen met elkaar moeten gaan samenwerken, maar ook zullen ze afspraken moeten gaan maken met andere partijen als jeugdzorg, maatschappelijke ondersteuning. Als de school waar het kind is aangemeld zelf de extra zorg niet (helemaal) kan bieden, moet zij zoeken naar een andere school die dat wel kan.

Scholen worden niet verplicht om iedere leerling die zich aanmeldt, binnen de eigen school onderwijs aan te bieden. Passend onderwijs is in die zin dus geen inclusief onderwijs.

In de meeste regio’s wordt er door gezamenlijk overleg een  verdeling gemaakt waarbij elke basisschool zich specialiseert op één gebied van speciale zorg. Zo kan het zijn dat één basisschool zich specialiseert op autisme, een ander op excellentie en weer een andere op dove kinderen. Ook kunnen er vormen van tussenvoorzieningen en combinatieplaatsingen georganiseerd worden.

Passend Onderwijs betekent niet dat de scholen voor speciaal onderwijs moeten verdwijnen. Ouders mogen bewust kiezen voor deze scholen. Deze scholen blijven alleen toegankelijk voor geïndiceerde leerlingen. Bij bepaalde soorten zorg voor kinderen die heel specifieke of heel intensieve begeleiding nodig hebben blijft speciaal (basis)onderwijs de beste oplossing.

Doelen bij differentiatie

Binnen het doel van basisscholen om tegemoet te komen aan verschillen tussen leerlingen kan men keuzes maken voor convergerende- of divergerende differentiatie of een combinatie van beiden.

Convergerende differentiatie vindt meestal plaats bij interne differentiatie. Hierbij doorlopen alle leerling van een klas of een leerjaar op hetzelfde tempo een leerlijn. Differentiatie bestaat uit bijvoorbeeld extra instructies voor leerlingen die moeite hebben met de lesstof, vermindering van de lesstof bij de verwerking voor leerlingen die moeite hebben met het tempo van de verwerking, vermindering van de lesstof bij de verwerking voor leerlingen die de lesstof al ruim voldoende beheersen waarbij ze als extra verwerking verdiepingsstof aangeboden krijgen.

Divergerende differentiatie vindt meestal plaats bij externe differentiatie, maar ook bij interne differentiatie is het terug te vinden. Leerlingen volgen in hun eigen tempo een leerlijn, waarbij de verschillen tussen leerlingen steeds meer toenemen.

Bij interne differentiatie wordt vaak gekozen voor een combinatie van beiden; Bij de leerlingen waar het haalbaar is vindt convergerende differentiatie plaats. Bij de leerlingen waarbij het niet haalbaar  is (bijvoorbeeld omdat de achterstand zo groot wordt dat het kind gefrustreerd raakt) vindt (soms tijdelijk) divergerende differentiatie plaats. Ook bij hoogbegaafde leerlingen wordt er soms bewust gekozen voor divergerende differentiatie.

--------------------------------------------------------------------------------

Blok, H. (2004). Adaptief onderwijs: Betekenis en effectiviteit. Pedagogische

Studiën, 81(1), 5-27.

Koning, P. de (1973). Interne differentiatie. Purmerend: Muusses.